રક્ત ટપકતી સો સો ઝોળી સમરાંગણથી આવે,કેસરવરણી સમરસેવિકા કોમલ સેજ બિછાવે;ઘાયલ મરતાં મરતાં રે! માતની આઝાદી ગાવે.
કોની વનિતા, કોની માતા, ભગિનીઓ ટોળે વળતી,શોણિતભીના પતિ-સુત-વીરની રણશૈયા પર લળતી;મુખથી ખમ્મા ખમ્મા કરતી માથે કર મીઠો ધરતી.
થોકે થોકે લોક ઊમટતા રણજોધ્ધા જોવાને,શાબાશીના શબ્દ બોલતા પ્રત્યેકની પિછાને;નિજ ગૌરવ કેરે ગાને જખમી જન જાગે અભિમાને.
સહુ સૈનિકનાં વહાલાં જનનો મળિયો જ્યાં સુખમેળો,છેવાડો ને એક્લવાયો અબોલ એક સૂતેલો;અણપૂછયો અણપ્રીછેલો કોઇનો અજાણ લાડીલો.
એનું શિર ખોળામાં લેવા કોઇ જનેતા ના’વી;એને સીંચણ તેલ-કચોળા નવ કોઇ બહેની લાવી;કોઇના લાડકવાયાની ન કોઇએ ખબર પૂછાવી.
ભાલે એને બચીઓ ભરતી લટો સુંવાળી સૂતી,સન્મુખ ઝીલ્યાં ઘાવો મહીંથી ટપટપ છાતી ચૂતી;કોઇનો લાડકવાયાની આંખડી અમૃત નીતરતી.
કોઇના એ લાડકવાયાનાં લોચન લોલ બિડાયાં,આખરની સ્મ્રતિનાં બે આંસુ કપોલ પર ઠેરાયાં;આતમ-દીપક ઓલાયો, ઓષ્ટનાં ગુલાબ કરમાયાં.
કોઇનાં એ લાડકડા પાસે હળવે પગ સંચરજો,હળવે એનાં હૈયા ઊપર કર-જોડામણ કરજો;પાસે ધૂપસળી ધરજો, કાનમાં પ્રભુપદ ઉચરજો!
વિખરેલી એ લાડકડાની સમારજો લટ ધીરે,એને ઓષ્ટ-કપોલે-ભાલે ધરજો ક હુંબન ધીરે;સહુ માતા ને ભગિની રે! ગોદ લેજો ધીરે ધીરે.
વાંકડિયા એ ઝુલ્ફાંની મગરૂબ હશે કો માતા,એ ગાલોની સુધા પીનારા હોઠ હશે બે રાતા;રે! તમ ચુંબન ચોડાતાં પામશે લાડકડો શાતા.
એ લાડકડાની પ્રતિમાનાં છાનાં પૂજન કરતી,એની રક્ષા કાજે અહર્નિશ પ્રભુને પાયે પડતી;ઉરની એકાંતે રડતી વિજોગણ હશે દિનો ગણતી.
કંકાવટીએ આંસુ ધોળી છેલ્લું તિલક કરતાં,એને કંઠ વીંટાયાં હોશે કર બે કંકણવંતા;વસમાં વળામણાં દેતાં બાથ ભીડી બે પળ લેતાં.
એની કૂચકદમ જોતી અભિમાન ભરી મલકાતી,જોતી એની રૂધિર - છલક્તી ગજગજ પ્હોળી છાતી;અધબીડ્યાં બારણિયાંથી રડી કો હશે આંખ રાતી.
એવી કોઇ પ્રિયાનો પ્રીતમ આજ ચિતા પર પોઢે,એકલડો ને અણબૂઝેલો અગન-પિછોડી ઓઢે;કોઇના લાડકવાયાને ચૂમે પાવકજ્વાલા મોઢે.
એની ભસ્માંકિત ભૂમિ પર ચણજો આરસ-ખાંભી,એ પથ્થર પર કોતરશો નવ કોઇ કવિતા લાંબી;લખજો: ‘ખાક પડી આંહી કોઇના લાડકવાયાની’.
- ઝવેરચંદ મેઘાણી